Publicatiedatum: November 2025
Auteur: Adela Craciun, SCOALA CONIL
Inhoudsopgave
Overzicht van Werkpakket 4
Werkpakket 4 (WP4) richtte zich op het waarborgen van het effectieve gebruik van de nieuw ontwikkelde educatieve materialen over voedselverspillingspreventie in basisscholen in de deelnemende regio’s. Het hoofddoel was om leerkrachten te ondersteunen door lesmodules, een gebruiksvriendelijke Gebruikersgids voor Leraren en trainingsmechanismen te ontwerpen die helpen om het onderwerp voedselverspilling in reguliere schoolcurricula te integreren zonder extra werkdruk toe te voegen.
WP4 was gestructureerd in drie hoofdfasen:
- A6 – Co-creatiefase (november 2024)
- A7 – Ontwikkeling van modules & materialen (december 2024 – augustus 2025)
- A8 – Training & afronding (augustus 2025 – september 2025)
Dit werkpakket zorgde ervoor dat de educatieve bronnen niet alleen van hoge kwaliteit waren, maar ook bruikbaar, aantrekkelijk, inclusief en gemakkelijk te implementeren door leerkrachten in alle partnerregio’s.
De algemene doelstelling van Werkpakket 4 was om leerkrachten in staat te stellen voedselverspillingseducatie effectief te integreren in hun onderwijspraktijk door middel van goed ontworpen materialen die minimale extra voorbereiding vereisten. Specifiek beoogde het werkpakket om de verwachtingen en behoeften van leerkrachten met betrekking tot lesmateriaal over voedselverspilling te identificeren door middel van co-creatiesessies, te bepalen hoe het onderwerp kon worden geïntegreerd in bestaande curricula met behulp van speelse, vakgerichte opdrachten en input van leerkrachten te verzamelen over manieren om ouders en de bredere leeromgeving te betrekken. Het beoogde ook te waarborgen dat de drie lesmodules relevant en toepasbaar waren in alle partnerregio’s, om lesplannen en een Gebruikersgids voor Leraren te ontwikkelen die praktisch, aantrekkelijk en toegankelijk waren en om de impact van de game uit te breiden door het hele curriculum, zodat de game niet slechts één keer zou worden gebruikt. Tot slot beoogde het werkpakket om leerkrachten in alle regio’s te trainen om de materialen met vertrouwen en effectief toe te passen.
A6 Co-creatiefase
De co-creatiefase van WP4 was een belangrijke mijlpaal in het waarborgen dat de educatieve materialen ontwikkeld voor de Leftover Challenge sterk praktijkgericht waren. Tijdens deze fase namen leerkrachten van Școala Primară CONIL en the 4th Primary School of Nafplio deel aan gestructureerde brainstormsessies gericht op het begrijpen hoe voedselverspilling en duurzaamheidsonderwerpen zinvol konden worden geïntegreerd in het dagelijks onderwijs. Begeleiders gebruikten een zorgvuldig ontworpen instrument dat leerkrachten hielp bij het doorlopen van belangrijke reflectiepunten, waaronder essentiële concepten die leerlingen zouden moeten leren, lokale en culturele voedingspraktijken die lessen konden verrijken en strategieën voor het aanpassen van materialen aan diverse leerlingprofielen, inclusief kinderen met speciale onderwijsbehoeften. De sessies boden een setting waarin leerkrachten zich vrij voelden om openlijk bij te dragen, uitdagingen te delen en te benadrukken wat zij het meest nodig vonden in praktische lesmaterialen.
Discussies behandelden een breed scala aan relevante thema’s, wat de diepgaande kennis van de leerkrachten van zowel pedagogische als contextuele uitdagingen aantoonde. Ze verkenden hoe duurzaamheid kon worden verbonden met kernschoolvakken zoals natuurwetenschappen, wiskunde, maatschappijleer, literatuur en burgerschapsvorming en stelden praktische activiteiten en klassenexperimenten voor die het leren boeiend en goed te onthouden maken. Leerkrachten benadrukten het belang van het vermijden van geïsoleerde “eenmalige” lessen en pleitten in plaats daarvan voor doorlopende integratie van voedselverspillingsonderwerpen door dagelijkse leerroutines en vakoverschrijdende verbanden. Ze wezen ook op barrières zoals beperkte lestijd, de noodzaak van leeftijdsgeschikte taal en het risico van het overweldigen van leerlingen of leerkrachten met extra inhoud. Ook belangrijk is dat ze praktische oplossingen deelden voor het overwinnen van deze obstakels en het waarborgen dat de uiteindelijke materialen beheersbaar, toegankelijk en inclusief zouden zijn zonder bestaande curricula te belasten.
Een ander cruciaal inzicht uit de co-creatiefase was de erkenning van de rol van het gezin bij het vormgeven van de houding en het gedrag van kinderen ten opzichte van voedsel. Leerkrachten benadrukten de impact van het betrekken van ouders en verzorgers bij duurzaamheidseducatie en stelden concrete strategieën voor zoals activiteiten voor thuis, gezinsuitdagingen, eenvoudige keukenexperimenten en deelname aan initiatieven voor schooltuinen of compostering. Deze suggesties, samen met gedetailleerde aanbevelingen vastgelegd in het uitgebreide rapport, leverden duidelijke aandachtspunten over wat wel en niet werkt, voorbeelden van best practices, inclusieve aanpassingen en beoordelingsmechanismen voor het evalueren van zowel leren als gedragsverandering. Al met al valideerde de co-creatiefase niet alleen de relevantie van de educatieve richting van het project, maar zorgde er ook voor dat de WP4-outputs contextgevoelig, pedagogisch onderbouwd en in staat zouden zijn om blijvende positieve gewoonten te bevorderen bij leerlingen, gezinnen en schoolgemeenschappen.
A7 Ontwikkeling van modules & materialen
Tijdens de ontwikkelingsfase van WP4 verwerkte het projectteam de inzichten verzameld uit co-creatiesessies, leerkrachteninterviews, feedback uit het testen van de game en de educatieve mechanismen van de game tot een samenhangende set van direct inzetbare lesmaterialen. Deze fase richtte zich op het bouwen van hoogwaardige, inclusieve leermiddelen die leerkrachten in alle regio’s in staat zouden stellen de Leftover Challenge game niet als een losstaande activiteit te gebruiken, maar als onderdeel van een geïntegreerde leersequentie. De materialen die tijdens A7 zijn ontwikkeld waren ontworpen om gemakkelijk te implementeren, cultureel aanpasbaar en volledig afgestemd op de interdisciplinaire doelen van het project, waardoor duurzaamheid en voedselverspillingspreventie op natuurlijke wijze konden worden geïntegreerd in het dagelijks onderwijs.
Ontwikkeling van de drie lesmodules
Op basis van de co-creatiebevindingen werden drie complementaire lesmodules ontwikkeld die de belangrijkste duurzaamheidsprincipes weerspiegelden die in de game werden verkend en de leerbehoeften die door leerkrachten waren geïdentificeerd. Elke module verdiepte een ander aspect van duurzaamheid (wiskundig redeneren, geografisch begrip, historisch en cultureel bewustzijn en creatieve expressie) en alle waren geconstrueerd met gedifferentieerde aanpassingen voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften om volledige toegankelijkheid te waarborgen.
Lesmodule 1: “Ontwerp een smakelijk menu met lage voetafdruk” – wiskunde & milieueducatie
Deze module breidt de kernmechaniek van de game uit: leerlingen lezen en vergelijken waarden voor smaak en CO₂-voetafdruk. Leerkrachten hadden opgemerkt dat leerlingen zeer gemotiveerd waren door dit deel van de game, wat leidde tot de creatie van voedselkaarten, voetafdruk-werkbladen, visuele iconen, stapsgewijze rekenformaten en menu-ontwerpsjablonen. Aanpassingen voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften omvatten vergrote A4-kaarten, getallenlijnen, telblokken, visuele checklists, vereenvoudigde taken en groepsondersteuningsopties. Het uiteindelijke materiaal ondersteunt optellen, vergelijken en besluitvorming terwijl het leerlingen leert hoe voedselkeuzes de planeet beïnvloeden.
Lesmodule 2: “De reis van een voedselproduct” – aardrijkskunde, schrijven & milieueducatie
Deze module ontstond uit de wens van leerkrachten om leerlingen te helpen begrijpen waar voedsel vandaan komt en hoe transport bijdraagt aan milieueffecten. Ter ondersteuning hiervan ontwikkelden we reiskaarten, kaartgebaseerde werkbladen, sequentievisualisaties, verhaalschrijfsteigers en voorbeelden van lokale versus geïmporteerde reizen. De materialen stellen leerlingen in staat om een verhaal te construeren (door schrijven, stripverhalen of mondeling vertellen) over hoe een voedselproduct reist van zaad naar bord. Ondersteuning voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften omvat tactiele kaartmarkeringen, beeldsequentiestrips, rode-draad-mapping, voorgeknipte verhaalelementen en sjablonen voor begeleide vertelling.
Lesmodule 3: “Wat is een ‘normale’ wortel of komkommer?” – geschiedenis, kunst & milieueducatie
Deze module werd ontworpen als reactie op feedback van leerkrachten en observaties tijdens het testen van de game dat leerlingen vaak de voorkeur geven aan “perfect uitziende” voedingsmiddelen, een mentaliteit die verband houdt met vermijdbare voedselverspilling. De materialen omvatten vergelijkingskaarten voor fruit en groenten, historische illustraties van markten, fotokaarten van imperfecte/kromme groenten, een gestructureerd kunstwerkblad en galerij-displaysjablonen. Activiteiten begeleiden leerlingen bij het reflecteren op natuurlijke diversiteit in voedselvormen en het uiten van deze ideeën door creatieve kunst. Materialen voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften omvatten tactiele productkaarten, kleimodelleringsopties, getextureerde verf, voorgeknipte contouren en collagematerialen.
Naast de drie modules produceerde het consortium tijdens WP4 een uitgebreide set ondersteunende bronnen om leerkrachten te helpen duurzaamheidsinhoud te leveren met minimale voorbereiding:
- Voedselkaarten en categoriesets (afgestemd op de interne mechanismen van de game)
- Werkbladen voor berekeningen, verhaalschrijven, sorteren en classificatie
- Toegankelijkheidsaanpassingen, zoals grote letterformaten, stapsgewijze beeldinstructies, werkbladen voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften, gebarenresponsalternatieven en vereenvoudigde versies van belangrijke oefeningen
- Leerkrachtbegeleidingsnotities geïntegreerd in elke les
A8 Leftover Lab - trainingssessie
De Leftover Lab – Waste Not, Teach a Lot trainingssessie bracht twee deelnemers van elke partnerorganisatie samen voor een tweedaagse, praktijkgerichte leerervaring bij Școala Primară CONIL in Boekarest. Het doel van het lab was om leerkrachten en onderwijspersoneel te trainen in het integreren van bewustzijn over restjes en duurzaamheid in de dagelijkse onderwijspraktijk. Het evenement creëerde een inclusieve leeromgeving waarin deelnemers niet alleen observeerden, maar ook actief oefenden met het integreren van voedselverspillingsconcepten in echte scenario’s.
De trainingssessies begeleidden deelnemers stap voor stap door de drie lesmodules die eerder in WP4 waren opgesteld. Ze verkenden voedselvoetafdrukberekening door middel van groepswiskundeactiviteiten, brachten de reis van een voedselproduct in kaart met behulp van verhaal- en aardrijkskundetools en experimenteerden met wetenschap en kunst terwijl ze bespraken wat een “typische” wortel of komkommer maakt. Deze elementen komen duidelijk naar voren in het programma voor dag 1, dat aparte workshops per module, praktische oefeningen en groepsreflecties om het leren te consolideren omvat.
Naast de lesmodules bood de Leftover Lab een kans om inclusieve, ervaringsgerichte praktijken te ervaren afgestemd op het C.O.N.I.L. pedagogisch framework (Create Connection – Observe – Nurture Innovation – Integrate – Lead Change). Deelnemers leerden door beweging, samenwerking en open dialoog, zoals getoond in de trainingspresentatie, die leerkracht-verbindingsactiviteiten, het observeren van goede praktijken in heel Europa en het integreren van duurzaamheid in STEAM, taal, burgerschapsvorming en kunstvakken benadrukt.
Een hoogtepunt van dag 2 was het begeleide tuinbezoek, waar leerkrachten composteringstechnieken, urban gardening en praktische strategieën om voedselverspilling binnen een schoolomgeving te verminderen verkenden. Dit praktijkgerichte buitenleren versterkte het belang van natuurgebaseerd onderwijs en gemeenschapsvorming gericht op duurzaamheid. Deelnemers beoordeelden ook de concept Gebruikersgids voor Leraren, testten de Leftover Challenge game met echte curriculumvoorbeelden en leverden gestructureerde evaluatiefeedback, allemaal gedocumenteerd in het onderwijsprogramma voor dag 2.
Al met al was de Leftover Lab een motiverende en verrijkende ervaring voor alle deelnemers. Ze werden ondergedompeld in een inclusieve onderwijsomgeving, leerden hoe te werken met de lesinstrumenten en game-mechanismen, observeerden goede praktijken, experimenteerden creatief en versterkten hun vermogen om voedselverspillingsconcepten te integreren in alle schoolvakken. Het evenement voldeed succesvol aan de WP4-doelstellingen met betrekking tot leerkrachtentraining, capaciteitsopbouw en het voorbereiden van onderwijzers om de uiteindelijke materialen met vertrouwen en effectief te implementeren in hun eigen klaslokalen.
Definitieve Gebruikersgids voor Leraren - niet alleen game-instructies maar een complete leerbron
Na het verzamelen van uitgebreide feedback tijdens de co-creatiesessies en na de formele leerkrachtentraining in Roemenië, finaliseerde het projectteam een inclusieve Gebruikersgids voor Leraren voor de Leftover Challenge. Dit proces onthulde dat leerkrachten geen eenvoudig regelboek nodig hadden voor het spelen van de game, maar eerder een gestructureerde, pedagogisch onderbouwde bron die hen zou begeleiden bij het integreren van voedselverspilling en duurzaamheidseducatie door het curriculum. Als reactie daarop evolueerde de handleiding van een instructieve toevoeging naar een uitgebreid onderwijsinstrument. Het weerspiegelt nu de kernthema’s uitgedrukt door leerkrachten: vakoverschrijdende verbinding, toegankelijkheid, inclusie van leerlingen met speciale onderwijsbehoeften, narratieve betrokkenheid en de behoefte aan materialen die de werkdruk verminderen in plaats van vergroten.
De voltooide Gebruikersgids voor Leraren biedt een duidelijk educatief framework, inclusief curriculumverbindingen, gedetailleerde onderwijsinstructies en kant-en-klare klasmaterialen voor alle drie modules. Het legt uit hoe elk onderdeel van de game verbonden is met wiskunde, aardrijkskunde, geschiedenis, kunst, schrijven en burgerschapsvorming, waardoor leerkrachten duurzaamheidsconcepten op natuurlijke wijze kunnen integreren in gewone lessen. De handleiding bevat ook opstartinstructies, stapsgewijze ondersteuning, gedifferentieerde werkbladen, visuele hulpmiddelen, strategieën voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften en leerkrachtaanwijzingen die rechtstreeks zijn ontwikkeld uit klasobservaties en feedback uit internationale tests. Printbare tools zoals reiskaarten, voedselkaarten, werkbladen, verhaalsjablonen en reflectieaanwijzingen zijn opgenomen om leerkrachten te ondersteunen bij het efficiënt en met vertrouwen plannen van lessen.
Cruciaal is dat de definitieve Gebruikersgids voor Leraren kan functioneren als een volledig curriculum, met meerdere implementatiepaden afhankelijk van de schoolbehoeften. Leerkrachten kunnen het gebruiken voor een weekproject over duurzaamheid, modules geleidelijk integreren via vakgerichte lessen, de activiteiten uitvoeren in naschoolse milieuclubs of vakoverschrijdende projecten ontwikkelen die rekenen, kaartlezen, kunst, verhalen vertellen en burgerschapsvorming combineren. De handleiding biedt ook suggesties voor thuisleerverlengingen, betrokkenheid van de gemeenschap en inclusieve aanpassingen, waardoor gedragsverandering op lange termijn wordt versterkt. Door dit uitgebreide formaat zorgt de Gebruikersgids voor Leraren voor consistente, wetenschappelijk onderbouwde en inclusieve implementatie van de Leftover Challenge in alle partnerregio’s, waardoor zowel de educatieve kwaliteit als de impact worden gemaximaliseerd.
